گروه توسعه شایستگی های حرفه ای معلمان متوسطه دوم نظری استان آذربایجان شرقی سایت اداره تکنولوژی و گروههای آموزشی استان آذربایجان شرقی
طرح درس چیست و چطور یک طرح درس استاندارد طراحی کنیم؟ (راهنمای گام‌به‌گام)
اگر یک معلم یا مسئول مدرسه هستید، احتمالا تابه‌حال نام «طرح درس» را شنیده‌اید، طرح درس در حقیقت یک برنامه‌ریزی منظم است که یک معلم با توجه به نیازهای آموزشی و پتانسیل دانشآموزان و مدرسه، تهیه می‌کند و فرایند تدریس خود را با توجه به این برنامه انجام می‌دهد.
اگر تعریف بالا را به دقت خوانده باشید، احتمالا متوجه این موضوع شده‌اید که هر درس و هر کلاسی، طرح درس مخصوص به خود را احتیاج دارد و نمی‌توان از یک طرح درس یکسان برای همه‌ی دروس استفاده کرد، در ادامه قصد داریم نحوه نوشتن یک طرح درس استاندارد را به صورت قدم‌به‌قدم به شما آموزش بدهیم.
۱️⃣ قسمت اول:
تعریف طرح درس چیست؟
همانطور که گفتیم، طرح درس در حقیقت نوعی برنامه‌ریزی است که به شما کمک می‌کند فرایند تدریس خود را خیلی هدفمندتر و اصولی‌تر انجام دهید، داشتن یک طرح درس نه‌تنها به شما کمک می‌کند زمان کلاس‌های خود را خیلی بهتر مدیریت کنید، بلکه کلاس‌های شما را منظم‌تر می‌کند و به دلیل برنامه‌ریزی درست و اصولی و رعایت تقدم و تأخر سرفصل‌های درسی، میزان بازدهی کلاس و یادگیری دانشآموزان را نیز به طرز قابل توجهی بهبود می‌دهد.
علاوه‌بر تمام این‌ها، داشتن یک طرح درس استاندارد، آرامش و اعتماد به‌نفس معلم را افزایش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا اهداف درسی خود را خیلی بهتر تحقق ببخشد، پس فرقی نمی‌کند یک مدیر مدرسه هستید یا معلم، در هر صورت اگر قصد دارید یک تدریس اصولی و منظم را در کلاس‌های درس خود داشته باشید، باید برای دروس‌تان طرح درس طراحی کنید.
آشنایی با انواع طرح درس
طبقه‌بندی مستندی برای این موضوع وجود ندارد و هر معلم با توجه به نیازهای خود و همچنین امکانات مدرسه و پتانسیل دانشآموزان خود می‌تواند یک طرح درس مخصوص به خود داشته باشد، اما به‌طور کلی اگر بخواهیم طرح درسهای مدارس را با توجه به بازه‌های زمانی تقسیم‌بندی کنیم، می‌توان آن را به بازه‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم کرد که در ادامه با هر دو نوع این طرح درس‌ها آشنا خواهیم شد، البته امکان نوشتن طرح درسهای هفتگی، ماهیانه و… نیز وجود دارد و با دانستن نکات پایین، می‌توانید هر نوع طرح درسی را برای خود بنویسید، شاید این سوال برایتان پیش بیاید که طرح درس هفتگی چیست که در ادامه توضیح می‌دهیم.
۲️⃣ قسمت دوم:
طرح درس کوتاه‌مدت (روزانه یا جلسه‌ای)
طرح درس کوتاه‌مدت یا روزانه، همانطور که از نامش پیداست، به یک بازه‌ی زمانی کوتاه‌مدت از کلاس درس اختصاص دارد، مثلا برنامه‌ریزی یک جلسه یا روز درسی؛ فرض کنید یک معلم علوم هستید و می‌خواهید بهترین طرح درس روزانه را برای یک جلسه از کلاس خود بنویسید، باید به این موارد توجه داشته باشید:
امروز چند نفر غایب هستند؟ آیا تعداد غایبین می‌تواند در روند تدریس تاثیرگذار باشد؟
آیا دانشآموزان به خوبی درس جلسه‌ی قبل را یاد گرفته‌اند و برای موضوع جدید آماده‌اند؟
مفاهیم و سرفصل‌های اصلی درس امروز چیست؟ دانشآموزان باید دقیقا چه چیزی یاد بگیرند؟
تدریس هر یک از سرفصل‌ها به چه پیش‌نیازهایی احتیاج دارد؟ (آزمایشگاه، دیتاشو، فیلم و…)
برای تدریس هر بخش حدودا به چقدر وقت احتیاج دارید؟ چیزی از فرایند تدریس از قلم نمی‌افتد؟
آیا مثال‌های کتاب برای یادگیری دانشآموزان کافیست یا باید توضیحات بیشتری به آن اضافه کنید؟
پس از تدریس چگونه کلاس را ارزیابی می‌کنید و مطمئن می‌شوید که بچه‌ها به‌خوبی درس را فراگرفته‌اند؟
برای تمرین و تکلیف داخل خانه چه برنامه‌ای برای دانشآموزان در نظر گرفته‌اید؟ بچه‌ها از پس آن برمی‌آیند؟
طرح درس بلندمدت (ترمی یا سالیانه)
نوع دیگری از طرح درس که می‌توانید برای تدریس خود در نظر بگیرد، طرح درس بلندمدت است، این طرح درس با توجه به سرفصل‌های مصوب آموزش و پرورش و چیزی که در کتاب درسی مشخص شده، تهیه می‌شود و به شما کمک می‌کند یک برنامه‌ریزی جامع و مدون برای سال یا ترم تحصیلی خود داشته باشید.
هر چند امکان استفاده از طرح درسهای آماده نیز برای این نوع از برنامه‌ریزی امکان‌پذیر است، اما اگر می‌خواهید یک طرح درس اصولی برای خود داشته باشید، باید آن را با توجه به تقویم تحصیلی (مناسبت‌ها و تعطیلی‌ها) و شرایط مدرسه و دانشآموزان خود طراحی کنید که در ادامه دلیل این موضوع را برای شما توضیح می‌دهیم.
۳️⃣ قسمت سوم:
چگونه یک طرح درس استاندارد بنویسیم؟
حالا که فهمیدیم طرح درس چیست و چرا باید به شکل اختصاصی نوشته شود، وقت آن است که نحوه‌ی نوشتن یک طرح درس استاندارد را با هم بررسی کنیم؛ برای نوشتن یک طرح درس اصولی قبل از هر چیز باید به شرایط مدرسه و تقویم تحصیلی توجه کنید، همچنین زمان‌بندی امتحانات، تعطیلات رسمی، جلسات حل تمرین و پرسش‌و‌پاسخ‌ها یا تعطیلات غیر منتظره را هم مد نظر داشته باشید؛ در ادامه هر کدام از این موارد را دقیقا بررسی می‌کنیم.
چرا باید طرح درس اختصاصی خود را داشته باشیم؟
همانطور که گفتیم شما می‌توانید از طرح درسهای آماده هم استفاده کنید، اما بیایید این موضوع را از زاویه‌ی دیگری بررسی کنیم، فرض کنید شما معلم درس شیمی هستید و این درس را در دو مدرسه‌ی مختلف تدریس می کنید، یکی از مدارس مجهز به یک آزمایشگاه پیشرفته است و مدرسه‌ی دیگر آزمایشگاهی ندارد که بتوانید از آن استفاده کنید.
تقویم را نگاه کنید!
تعطیلات و مراسمات مختلف ملی یا مذهبی، نقش پررنگی در تقویم آموزشی و تحصیلی کشور ما دارند، پس قبل از هرچیزی تقویم سال پیش رو را بردارید و ببینید چه تعداد از جلسات درسی در روزهای تعطیل هستند، با توجه به این موارد بررسی کنید که آیا احتیاج به جلسات جبرانی دارید یا می‌توان با برگزاری فشرده‌تر کلاس‌ها تعطیلی‌ها را جبران کرد.
علاوه‌بر تعطیلات رسمی، بازه‌ی زمانی امتحانات را هم مد نظر داشته باشید و آن‌ها را هم از روزهای درسی کم کنید، چون احتمالا در این بازه‌ی زمانی هم نمی‌توانید تدریس کنید و کلاس‌ها تعطیل هستند؛ ضمن اینکه شاید لازم باشد چند روز قبل از برگزاری امتحانات را هم به رفع اشکال کلاس بپردازید و امکان تدریس در آن روزها را هم نداشته باشید.
در کنار همه‌ی این‌ها، باید به تعطیلات غیر رسمی هم توجه داشته باشید، مثلا روزهای شروع یا پایان سال تحصیلی و قبل و بعد از عید نوروز هم جزو روزهایی هستند که احتمالا تعداد زیادی از بچه‌ها در کلاس حضور ندارند و امکان تدریس برای شما وجود نخواهد داشت.
یک طرح درس خوب باید بتواند به هفت ” چه” جواب دهد:
معلم
۱-چه چیزی را( محتوا ی آموزشی) ۲-با چه وسایلی( رسانه آموزشی) ۳- در چه مدتی( زمان آموزش) ۴-برای چه کسانی( مخاطبین) ۵-در چه جایی( محل آموزش) ۶-به چه منظوری( اهداف آموزشی) ۷-با چه روشی( روش و الگوهای تدریس) تدریس می‌کند؟!؟
۱- دانلود نمونه طرح درسهای با رویکرد ملی
۲-دانلود نمونه طرح درس تخصصی تاریخ
